Adiunkt w Katedrze Ekonomii i Polityki Gospodarczej Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie
Światowa Organizacja Handlu (WTO), w swoim corocznym raporcie „World Trade Statistical Review” opublikowanym 30 lipca 2021 r. przedstawia główne trendy w handlu towarami i usługami na świecie w roku pandemicznym. Raport został opracowany we współpracy z Konferencją Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD) i Międzynarodowym Centrum Handlu (ITC) i Wydziałem Statystycznym ONZ.
We wstępie do publikacji dyrektor generalna WTO, Nigeryjka Ngozi Okonjo-Iweala oceniła, że pandemia COVID-19 miała niszczące konsekwencje na całym świecie. Miliony ludzi straciły życie, a duża część światowej populacji, szczególnie w krajach rozwijających się i najsłabiej rozwiniętych, pozostaje nieszczepiona. Brak sprawiedliwego, szybkiego dostępu do szczepionek przeciw COVID-19 jest istotną barierą ożywienia handlu międzynarodowego. Spowolnienie gospodarcze zakłóciło źródła utrzymania ludzi i funkcjonowanie przedsiębiorstw. Wzrasta skrajne ubóstwo i głód, a zatrudnienie jest znacznie poniżej poziomu sprzed kryzysu.
Wartość światowego handlu towarami i usługami wyniosła 22 bln dol. w 2020 r., co oznacza 12 proc. spadek w porównaniu do 2019 r. Wartość światowego eksportu towarów spadła o 7,7 proc., podczas gdy eksport usług skurczył się o 21 proc., przy czym najpoważniejsze skutki pandemii były odczuwalne w drugim kwartale ubiegłego roku (spadek eksportu towarów o 23 proc., a usług o 30 proc.). W miarę dostosowywania się przedsiębiorstw do nowych warunków pracy i wprowadzania szczepionek przeciw COVID-19, handel towarami (głównie produktami przemysłowymi) zaczął się ożywiać w czwartym kwartale 2020 r., ale z dużymi różnicami między regionami i sektorami.
Chiny umocniły swoją pozycję eksportera
Najbardziej dotkliwy spadek wartości handlu towarami w 2020 r. wystąpił na Bliskim Wschodzie (-22 proc.), w Afryce (-16 proc.), Wspólnocie Niepodległych Państw (-14,9 proc.), Ameryce Środkowej i Południowej (-9,8 proc.), następnie w Ameryce Północnej (-9,8 proc.) i Europie (-6,6 proc.). W porównaniu do innych regionów, Azja ze swoim rygorystycznym podejściem do zarządzania kryzysem i rolą jako globalnego dostawcy dóbr konsumpcyjnych i produktów medycznych, w najmniejszym stopniu odczuła spadek zarówno wartości, jak i wolumenu handlu towarami (odpowiednio -4,0 proc. i -0,5 proc.).
Chiny odnotowały najlepsze wyniki: wzrost eksportu, nieznaczny spadek importu, utrzymanie dodatniego salda bilansu handlowego. Wyeksportowały towary o wartości ok. 2,6 mld dol., co dało im 14,7 proc. udział w eksporcie ogółem. Jako jedyne spośród analizowanych krajów odnotowały wzrost eksportu w stosunku do 2019 r. (oprócz Hongkongu, ale to de facto reeksport produktów wytworzonych w Chinach).
Wśród najważniejszych gospodarek świata – największy spadek eksportu odnotowały: Francja (-14 proc.), Stany Zjednoczone (-13 proc.), Japonia (-9 proc.). Największy spadek importu wystąpił w: Japonii (-12 proc.), Korei Południowej i Belgii (po – 11 proc.), Holandii (-9 proc.). Szczególnie niekorzystna sytuacja w bilansie handlowym (dotyczy towarów) wystąpiła w Stanach Zjednoczonych i Francji (pogłębienie ujemnego salda).
Dobre wyniki eksportu Polski
Wśród krajów Grupy Wyszehradzkiej, Polska zajęła najwyższe pozycje, zarówno w eksporcie, jak i w imporcie (odpowiednio 22 i 20 miejsce). Najwyższa była również wartość eksportu i importu towarami oraz udziały w eksporcie i imporcie ogółem. Jako jedyny kraj z Grupy, Polska odnotowała wzrost eksportu towarami w stosunku do 2019 r.
Na 50 analizowanych pod względem handlu towarami krajów, największe spadki eksportu towarów w 2020 r. w stosunku do 2019 r. odnotowały: Arabia Saudyjska (-34 proc.), Katar (-30 proc.), Zjednoczone Emiraty Arabskie, Federacja Rosyjska (po -21 proc.), Kazachstan (-19 proc.), Norwegia (-18 proc.), Iran (-17 proc.). W imporcie: Indie, Filipiny (po -23 proc.), Republika Południowej Afryki (-22 proc.), Indonezja (-17 proc.), Zjednoczone Emiraty Arabskie, Meksyk (po -16 proc.).
Wysoka dynamika w handlu produktami ochrony osobistej
Największy spadek eksportu ogółem dotknął paliwa i produkty górnicze (-23,9 proc.) ze względu na duży spadek cen energii i obniżenie popytu, podczas gdy eksport produktów rolniczych wzrósł o 0,9 proc. Biorąc pod uwagę eksport produktów przemysłowych (spadek ogółem o 5,2 proc.), szczególnie ucierpiała branża produktów motoryzacyjnych (spadek o 16,4 proc.) ze względu na zakłócenia w łańcuchach dostaw, liniach produkcyjnych i z powodu słabego popytu, a także eksport żelaza i stali (-14,9 proc.) i odzieży (-9,1 proc.).
Największy wzrost eksportu ogółem objął wyroby włókiennicze/ tekstylia (+ 16 proc.) ze względu na zapotrzebowanie na środki ochrony osobistej oraz sprzęt biurowy i telekomunikacyjny (+3,9 proc.). Handel produktami medycznymi wzrósł o 16,3 proc. w 2020 r. w porównaniu do 4,7 proc. w 2019 r., w tym najbardziej (+ 47,2 proc.) handel produktami ochrony osobistej.
Azja nadal podnosi dynamikę handlu światowego
W pierwszych czterech miesiącach (styczeń-kwiecień) 2021 r. w porównaniu do tego samego okresu w 2019 r. (przed pandemią), zanotowano wzrost wartości handlu towarami o 1,7 proc. W przypadku eksportu, wzrost ten napędzany był przez wzrost wywozu z Azji (+15,4 proc.). We wszystkich innych regionach świata wyniki były wciąż niekorzystne. Trend spadkowy utrzymywał się w Europie (-2,4 proc.). Import towarów zwiększył się w Azji, Wspólnocie Niepodległych Państw (o 10 proc.), Ameryce Południowej (+4,8 proc.) i Ameryce Północnej (+2,6 proc.).
Załamanie handlu usługami
Do najważniejszych 10 eksporterów na świecie (pod względem wartości i udziału w eksporcie usług ogółem) w 2020 r. należały: Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Niemcy, Chiny, Irlandia, Francja, Indie, Singapur, Holandia, Japonia. Jedynie Irlandia odnotowała wzrost eksportu usług w stosunku do 2019 r. (+ 6 proc.), wszystkie pozostałe kraje – spadki, w tym największe: Holandia (-32 proc.), Japonia (-23 proc.), Stany Zjednoczone (-20 proc.), Francja (-17 proc.), Wielka Brytania (-16 proc.). W imporcie usług wszystkie analizowane kraje odnotowały znaczne spadki, w tym największe: Holandia (-36 proc.), Francja (-26 proc.), Wielka Brytania (-24 proc.), Stany Zjednoczone (-23 proc.), Niemcy, Singapur (po – 17 proc.).
Na 40 badanych w tej kategorii państw, kraje Grupy Wyszehradzkiej zajęły następujące miejsca w eksporcie usług: Polska – 20 pozycję, Republika Czeska 35, a Węgry 38. Republika Słowacka nie została uwzględniona w rankingu. Wszystkie kraje odnotowały spadek eksportu usług, największy Węgry (-26 proc.). W imporcie usług Polska zajęła 26 pozycję, a Republika Czeska: 38. Oba kraje odnotowały spadek importu usług w stosunku do 2019 r., Republika Czeska (-16 proc.), Polska (-7 proc.). W klasyfikacji nie uwzględniono Węgier i Republiki Słowackiej.
Na 40 analizowanych krajów pod względem handlu usługami, największe spadki eksportu usług w 2020 r. w stosunku do 2019 r. odnotowały: Tajlandia (-61 proc.), Malezja (-47 proc.), Turcja (-45 proc.), Hiszpania (-43 proc.), Grecja (-42 proc.). W imporcie: Nigeria (-49 proc.), Australia (-47 proc.), Indonezja (-39 proc.), Hongkong (-37 proc.), Holandia, Filipiny (po -36 proc.).
Szczególnie trudny dla podróży międzynarodowych i transportu był drugi kwartał 2020 r. Wydatki na podróże zagraniczne spadły o 81 proc. w porównaniu do tego samego okresu w 2019 r., a usługi transportowe o 29 proc. Spadek ten był podobny do spadku w czasie globalnego kryzysu finansowego z 2009 r. Jednak, w przeciwieństwie do 2009 r., w 2020 r. zmniejszenie popytu na usługi transportowe wynikało głównie z ograniczeń dla pasażerów i spadku popytu na podróże międzynarodowe, a nie gwałtownego spadku popytu w transporcie towarowym.
Pandemia nierównomiernie dotknęła sektory usług
Sektory wymagające fizycznej bliskiej odległości, jak budownictwo (opóźnienia w realizacji projektów, przeniesienie realizacji na bardziej sprzyjający czas), czy usługi osobiste, w sferze kultury i rekreacji silnie odczuły restrykcje związane z walką z pandemią, popyt na nie spadł odpowiednio o 18 proc. i 14 proc.
Wzrost popytu odnotowały natomiast : usługi komputerowe (+8 proc.), usługi finansowe (+4 proc.), usługi ubezpieczeniowe i emerytalne (+3 proc.). Sektor usług komputerowych był najszybciej rozwijającym się sektorem na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat, co wynikało z przejścia na pracę zdalną i zwiększonej cyfryzacji. Przykładowo, amerykański eksport oprogramowania wzrósł o 13 proc. w 2020 r., w tym do krajów UE (+22 proc.), Kanady (+12,6 proc.), Japonii (+10,9 proc.), Wielkiej Brytanii (+9,1 proc.), Szwajcarii (+ 6 proc.), a eksport usług przetwarzania w chmurze (cloud computing) i przechowywania danych o 25 proc.
Udział transportu i podróży w całkowitym handlu usługami spadł z 41 proc. w 2019 r. do 31 proc. w 2020 r. Udział innych usług, w tym usług finansowych, prawnych, komputerowych i profesjonalnych wzrósł z 54 proc. w 2019 r. do 66 proc. w 2020 r.
W pierwszych czterech miesiącach (styczeń-kwiecień) 2021 r. w porównaniu do tego samego okresu w 2019 r. (przed pandemią), wciąż większość krajów zanotowało spadkowy trend w eksporcie usług ogółem, m.in. Australia (-36 proc.), Portugalia (-35 proc.), Węgry (-32 proc.), Włochy (-25 proc.), Japonia (-22 proc.), Stany Zjednoczone (-19 proc.), Wielka Brytania (-9 proc.), Francja (-7 proc.), Niemcy (-5 proc.).
Krajem, który notuje najlepsze wyniki w handlu są obecnie Chiny.
Trend wzrostowy odnotowano w kilku krajach, w tym głównie w Chinach (+ 25 proc.), następnie w Serbii (+18 proc.), na Litwie (+15 proc.), w Luksemburgu (+12 proc.), Holandii (+10 proc.), Polsce (+9 proc.), Estonii (+8 proc.), Pakistanie (+6 proc.), Korei Południowej (+6 proc.), Belgii (+4 proc.), Indiach (+3 proc.), na Malcie (+2 proc.), w Rumunii (+2 proc.).
Uwzględniając pierwsze miesiące 2021 r., dostrzec można zatem niewielki wzrost obrotów w handlu międzynarodowym zarówno w eksporcie, jak i imporcie. Korzystniejsza sytuacja występuje w handlu towarami, niż usługami, ale wciąż nie widać powrotu do sytuacji sprzed pandemii, jeśli chodzi o wartość i wielkość handlu. Krajem, który notuje najlepsze wyniki w handlu są obecnie Chiny.
